Czym są i jak obliczyć odsetki ustawowe?

Aktualna niestabilność rynku finansowego powoduje coraz częstsze nieterminowe wywiązywanie się z umów przez jednego z kontrahentów. W takich przypadkach przepisy przewidują, że wierzyciel ma prawo do odsetek ustawowych jako rekompensaty. Zmiany w zakresie wysokości stawek, które możesz samodzielnie obliczyć korzystając, chociażby z kalkulatora odsetek ustawowych.

Czym są odsetki ustawowe? Definicja

Najprościej mówiąc, jest to dodatkowa kwota pieniężna, należna wierzycielowi za brak lub nieterminową płatność dłużnika. Co ważne, dla ich uzyskania nie trzeba ponosić żadnej szkody, a wystarczy udowodnienie okresu zwłoki oraz wysokości kwoty dłużnej.

Dla drugiej strony ustawowe odsetki za zwłokę w spłacie należności to dodatkowe obciążenie, które będzie musiał ponieść. Istotny jest fakt, że odsetki znajdują swoje uregulowania prawne, a więc wierzyciel nie musi informować o ich naliczaniu, a nierzetelna strona umowy nie ma podstaw, aby je odrzucić.

Przepisy chronią i dbają w ten sposób o sytuację finansową firm, które z powodu braku zapłaty należnej im sumy w określonym czasie, mogą utracić płynność finansową. Z drugiej strony pokazują konsekwencje dla podmiotów czy osób uchylających się od uiszczenia długu, co ma zmotywować je do terminowego rozliczania się ze swoich zobowiązań. 

Oczywiście odsetki nie dotyczą jedynie przedsiębiorstw, ale też i osób fizycznych. Mogą one się zetknąć z nimi bardzo często, kiedy np.spłacają kredyt gotówkowy czy kredyt hipoteczny.

Sprawdź także: Ile wynoszą koszty komornicze? Kto ponosi koszty egzekucji i jak uniknąć opłaty komorniczej?

Odsetki ustawowe a prawo w Polsce

Polskie prawo bardzo precyzyjnie określa rodzaj oraz wysokość obowiązujących odsetek. Informacje na ten temat są ogłaszane przez Ministra Sprawiedliwości w formie obwieszczeń publikowanych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Zawierają wysokość odsetek ustawowych (kapitałowych) i odsetek ustawowych za opóźnienie.

Nowe wysokości stawek obowiązują od dnia wejścia w życie uchwały NBP, ustalającej nową wysokość stopy referencyjnej, która ma wpływ na odsetki ustawowe. Podstawa prawna odsetek określona jest w takich dokumentach jak:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (KC),
• Ustawa z dnia 8 marca 2013 roku o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.

Pierwszy akt prawny ogólnie określa, kiedy można zastosować oraz jaką wysokość mają odsetki ustawowe. KC zawiera te informacje w art. 359 oraz 481. W drugim znajduje się regulacja dotycząca odsetek, ale wyłącznie w transakcjach handlowych – art. 4 pkt 3.

Odnośnie transakcji handlowej warto wiedzieć, że przysługują one wierzycielowi, nawet jeśli strony nie przewidziały w umowie terminu zapłaty.

W literaturze na odsetki ustawowe za opóźnienie stosuje się też nazwę odsetki karne ustawowe. Jak można odróżnić od siebie te dwa rodzaje odsetek? Niższą wartość mają odsetki ustawowe, a odsetki karne, dotyczące przeterminowanych płatności i są od nich w niektórych przypadkach dwa razy wyższe. W takim przypadku będziemy mieli do czynienia z odsetkami maksymalnymi.

Warto wiedzieć: Co to jest pełnomocnictwo? Jak działa pełnomocnictwo do kredytu? Różnice między pełnomocnictwem a upoważnieniem

Rodzaje odsetek ustawowych

Jakie są ustawowe odsetki? W praktyce występują trzy rodzaje odsetek. Są to:

• Odsetki ustawowe (kapitałowe) należne od sumy pieniężnej naliczane od pożyczonego kapitału. Można je spotkać w kredytach czy pożyczkach, które są nimi oprocentowane w skali roku. Odsetki naliczane są przez pożyczkodawcę lub kredytodawcę i mają zastosowanie także w sytuacjach, gdy sąd nakłada je jako sankcję na dłużnika.
• Odsetki ustawowe za opóźnienie w spełnianiu świadczeń pieniężnych naliczane w momencie niespłacania kwoty całkowitej lub częściowej długu. Wierzyciel ma prawo naliczać odsetki za opóźnienie w spłacie, ale sankcje nie mogą być wyższe niż tzw. maksymalne odsetki. Jeśli w umowie nie została sprecyzowana ich wysokość wówczas stosuje się odsetki ustawowe.
• Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych to specjalny rodzaj odsetek, mający zastosowanie dla transakcji handlowych między przedsiębiorcami.

Kiedy naliczane są odsetki ustawowe?

Przedstawione wcześniej rodzaje odsetek pokazują jednoznacznie, kiedy odsetki ustawowe, a kiedy za opóźnienie znajdą zastosowanie w praktyce. W takim razie, od kiedy odsetki ustawowe za opóźnienie będzie można naliczać? Żeby dokładnie odpowiedzieć na pytanie, musisz wiedzieć, że występują one w dwóch przypadkach:

• odsetki ustawowe za zwłokę — są naliczane za każdy dzień opóźnienia, licząc od dnia następującego po terminie płatności do dnia uregulowania należności;
• odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych obowiązują w sytuacji, gdy strony nie przewidziały w umowie terminu zapłaty. Wierzycielowi przysługują wtedy bez wezwania po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia przez niego świadczenia, do dnia zapłaty. Gdy termin został określony, wówczas naliczanie odsetek nalicza się w sposób ogólny.

Należy dodać, że pierwszy rodzaj odsetek przedstawia ogólny mechanizm, w jaki sposób są naliczane odsetki ustawowe za opóźnienie. Od kiedy obowiązują więc np.: odsetki ustawowe za alimenty, od składek na ubezpieczenie społeczne albo odsetki ustawowe podatkowe?

Zgodnie z przedstawioną zasadą, ich naliczanie rozpoczyna się od dnia następnego po wyznaczonej dacie płatności. Przy czym w przypadku obowiązku alimentacyjnego, termin taki wyznaczy sąd w wydanym przez siebie wyroku. Natomiast w przypadku składek zusowskich i podatku zwłoka nastąpi od dnia następującego po dniu przekazania składek lub płatności podatku. Podstawa naliczania odsetek ZUS wynika z art. 23 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, a składek podatkowych z treści art. 56 § 4 Ordynacji podatkowej.

Chwilę uwagi poświęćmy jednak na to, jak będą naliczone ustawowe odsetki od niezapłaconej faktury. Dlaczego? ponieważ faktura może dokumentować transakcję pomiędzy firmą a osobą fizyczną, jak również między dwoma przedsiębiorcami.

W pierwszym przypadku odsetki zostaną naliczone zgodnie z art. 481 KC. Natomiast w drugiej sytuacji zastosowanie znajdzie art. 4 ust 3 Ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.

Odsetki ustawowe w 2024 roku

Wysokość składek ustawowych zależna jest od stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego (NBP), której wartość ustalana jest regularnie przez Radę Polityki Pieniężnej (RPP). To oznacza, że każda zmiana stóp procentowych będzie wpływała na to, jak będą wysokie odsetki ustawowe. Rok 2022 był specyficzny pod tym względem, ponieważ praktycznie co miesiąc przynosił ich zmiany. 

Na innym mechanizmie opierają się odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, są bowiem liczone połowicznie. Oznacza to, że w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca odsetki są naliczone według stopy referencyjnej NBP, obowiązującej w dniu 1 stycznia 2024 r. Drugie półrocze, tj. od 1 lipca do 31 grudnia, będzie się opierać na wysokości stopy aktualnej w dniu 1 lipca. Oczywiście taki termin naliczania dotyczy każdego roku kalendarzowego, a nie jedynie roku 2024.

Drugim czynnikiem wpływającym na wysokość odsetek jest stała wysokość punktu procentowego określona w KC. Wynosi ona 3,5 w przypadku odsetek ustawowych oraz 5,5 w przypadku odsetek za opóźnienia. W przypadku transakcji handlowych wartości odsetek za opóźnienia są zależne od rodzaju dłużnika. Jeśli jest on podmiotem publicznym, będącym podmiotem leczniczym parametr określony w ustawie o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych wynosi 9,25 punktów procentowych. W sytuacji, kiedy dług będzie dotyczył innego podmiotu, parametr ten przyjmuje wartość 9,25.

Ile wynoszą odsetki ustawowe?

Wcześniej dowiedziałeś się, że m.in. referencyjna stopa procentowa NBP wpływa na to, jak wysokie są odsetki ustawowe. Stawka takiej stopy od 5 października 2023 r. wynosi 5,75%. Taka też wartość została zastosowana do poniższych obliczeń.

Pora na przedstawienie jak wyglądają aktualne odsetki ustawowe. Porównamy jednocześnie jaką wartość mają maksymalne odsetki ustawowe, ile wynoszą odsetki ustawowe kapitałowe, a także ile wynoszą odsetki ustawowe za opóźnienie.

Jak przedstawiają się w roku 2023 odsetki ustawowe, ile one wynoszą w skali roku, ukazuje tabela odsetek ustawowych:

Jak obliczyć odsetki ustawowe? Wzór

Pora zrobić kolejny krok i dowiedzieć się jak naliczyć odsetki ustawowe.  Do tego celu, poza wysokością stawki, wystarczy znać jeszcze dwa parametry, aby bez problemu wyliczyć odsetki ustawowe za opóźnienie czy odsetki ustawowe. Wysokość ich będzie zależna od kwoty należności oraz liczby dni zwłoki. Do wyliczeń wykorzystaj poniższy wzór na odsetki ustawowe:

Kwota zaległości x liczba dni zwłoki x wysokość stawki odsetek ustawowych / 365

Pamiętaj o tym, aby obliczając odsetki ustawowe pamiętać, że liczba 365 dotyczy także roku przestępnego, który jest o dzień dłuższy.

Odsetki ustawowe kalkulator

Przedstawiony wcześniej wzór pozwoli Ci samodzielnie wyliczyć odsetki ustawowe z 2023 r. Kalkulator internetowy będzie jednak narzędziem, które pozwoli Ci zweryfikować Twój wynik. Dodatkowym atutem do jego wykorzystania jest zaznaczenie odpowiedniego rodzaju odsetek. Dzięki temu nie musisz pamiętać albo sprawdzać aktualnych stawek. Jest to szczególnie przydatne w okresie, kiedy często dochodzi do zmian stóp procentowych.

Wspomnieć warto, że w internecie możesz znaleźć także kalkulator odsetek podatkowych lub składek na ubezpieczenie społeczne. 

To może Cię zainteresować: Jaka kara grozi za niezapłacenie podatku w Polsce?

Odsetki ustawowe — podsumowanie

Warto, abyś wiedział, że wierzytelność może być oprocentowana według innych stawek, więc wierzyciel ma prawo żądać od dłużnika odsetek w kwocie wyższej niż odsetki ustawowe. Sposób naliczania takich odsetek nie może jednak w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności odsetek ustawowych, czyli maksymalnych odsetek ustawowych.

Taka sama zasada dotyczy wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie.

Pod tym względem prawo stoi po stronie zadłużonego i wyklucza klauzule, które mają charakter wyłączający albo ograniczający przepisy o odsetkach maksymalnych. Działa to również w przypadku wybrania prawa obcego. Oznacza to, że zastosowanie większych odsetek w rzeczywistości spowoduje uznanie, że strony są związane wyłącznie ich maksymalną, ustawową stawką.

W przypadku, gdyby w umowie nie było zawartych żadnych informacji na temat wysokości odsetek, wówczas zastosowane będą odsetki ustawowe, a odsetki za opóźnienie są wyliczone według tej samej reguły.

Nie przegap:

Czym jest PIT-2 i kto powinien go złożyć? Jak wypełnić PIT-2 i co można zyskać składając go

Czym grozi kradzież tożsamości i jak się przed nią zabezpieczyć? Co zrobić w przypadku kradzieży danych osobowych?