Najczęściej w ramach umowy darowizny przekazywane są duże sumy pieniędzy lub wartościowe rzeczy np. samochód, czy mieszkanie. Tak kosztowny „prezent” nie zawsze jednak okazuje się dobrym pomysłem, gdy np. obdarowany mieszkaniem wnuk dopuszcza się rażącej niewdzięczności wobec darczyńców-dziadków poprzez nieudzielenie im wsparcia w chorobie.
Właśnie w tego rodzaju sytuacjach można zażądać zwrotu podarowanego przedmiotu poprzez tzw. odwołanie darowizny.
Czy można cofnąć darowiznę?
Darowizna jest pojęciem uregulowanym przez przepisy Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nimi poprzez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do nieodpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku.
Mamy tutaj zatem do czynienia z umową, która co do zasady powinna być wykonana (pacta sunt servanda). W tym przypadku nakłada ona konkretny obowiązek prawny na darczyńcę, który zobowiązany jest przekazać przedmiot darowizny osobie obdarowanej, czyli np. przenieść na nią własność mieszkania w formie aktu notarialnego, czy też wypłacić na jej konto obiecaną sumę pieniędzy.
Jeśli do tego nie dojdzie w ustalonym terminie, obdarowany może dochodzić swoich praw przed sądem, czyli wytoczyć przeciwko darczyńcy powództwo o wykonanie umowy.
To może Cię zainteresować: Czym jest i ile kosztuje umowa o dożywocie? Czym różni się umowa dożywocia od zachowku?
W celu zabezpieczenia powyższych praw obdarowanego, przepisy przewidują również, że umowa darowizny powinna mieć formę aktu notarialnego. Dopuszczalna jest co prawda inna jej forma (nawet ustna), ale tylko w przypadku, gdy darowizna nie dotyczy nieruchomości i gdy przyrzeczone świadczenie zostało już faktycznie spełnione.
Pojawia się więc pytanie, czy można cofnąć akt notarialny darowizny? Jak się okazuje można, podobnie jak darowiznę w innej formie. Przepisy chronią bowiem nie tylko prawa obdarowanego, ale także interesy darczyńcy.
Kodeks cywilny przewiduje zatem tzw. odwołanie darowizny, które przysługuje darczyńcy, jednak tylko w ściśle określonych przypadkach. Nie może on zatem odwołać darowizny tylko dlatego, że się rozmyślił, a wyłącznie wtedy, gdy zajdą ku temu konkretne przesłanki wymienione w przepisach.
O możliwości cofnięcia darowizny warto pamiętać np. jeśli na przykład wzięliśmy kredyt hipoteczny na zakup mieszkania, które następnie przekazaliśmy dzieciom, pozostawiając na sobie ciężar spłaty zobowiązania. Jeśli dzieci okażą się rażąco niewdzięczne, można im to mieszkanie odebrać.
Na czym polega cofnięcie darowizny?
Pomimo że umowa darowizny ma charakter jednostronnego zobowiązania darczyńcy do wykonania jakiegoś świadczenia, wymaga oświadczenia woli obu stron. Dochodzi ona zatem do skutku dopiero wtedy, gdy także obdarowany złoży oświadczenie woli - o przyjęciu darowizny. Wydaje się więc, że darowiznę może więc cofnąć zarówno darczyńca, jak i obdarowany. W praktyce jednak jest to możliwe tylko w określonych sytuacjach.
Cofnięcie darowizny przez obdarowanego należy rozumieć jako zrzeczenie się prawa do darowanego przedmiotu. Może się przecież zdarzyć, że obdarowany nie jest zadowolony z „prezentu” i chce go zwyczajnie oddać darczyńcy. W takim przypadku najlepiej rozwiązać umowę za porozumieniem stron, ponieważ darczyńca musi się zgodzić na takich zwrot.
Wyjątkiem jest sytuacja, gdy darczyńca w ramach umowy zobowiązał obdarowanego do wykonania pewnej czynności i obdarowany nie chce jej wykonać (np. rodzice mogą w umowie darowizny mieszkania zażądać od dziecka, by ukończyło studia, gdy tymczasem ono nie ma ochoty kontynuować nauki).
Chcąc zwolnić się z obowiązku wykonania polecenia, obdarowany może zatem dokonać dobrowolnego zwrotu darowizny i w takim przypadku na taki zwrot nie musi wyrażać zgody darczyńca.
Cofnięcie darowizny przez darczyńcę polega na jej odwołaniu. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego odwołanie darowizny odbywa się poprzez złożenie obdarowanemu pisemnego oświadczenia.
W momencie złożenia takiego oświadczenia powstaje zobowiązanie do zwrotu przedmiotu darowizny. Nie powoduje ono natomiast automatycznego przeniesienia własności, co ma szczególne znaczenie w przypadku cofnięcia darowizny nieruchomości – mieszkania, ziemi, czy domu. Tutaj konieczne jest bowiem podpisanie przez obie strony umowy w formie aktu notarialnego, która zwrotnie przeniesie własność na darczyńcę.
Jeśli więc obdarowany nie zechce podpisać takiej umowy, darczyńca musi skierować sprawę do sądu i wówczas sąd w pierwszej kolejności sprawdza, czy były w ogóle podstawy do odwołania darowizny. Jak już bowiem wspomnieliśmy, takie odwołanie musi być uzasadnione. Co więcej, przepisy przewidują, że darczyńca może odwołać darowiznę tylko w dwóch przypadkach.
Kliknij i sprawdź: Czym jest cesja i jak przenieść kredyt hipoteczny na inną osobę?
Cofnięcie darowizny wykonanej
Cofnięcie darowizny wykonanej, czyli takiej, która poskutkowała już przekazaniem przedmiotu darowizny przez darczyńcę, możliwe jest wyłącznie wtedy, gdy obdarowany dopuścił się wobec niego tzw. rażącej niewdzięczności.
Chodzi tutaj o sytuację, w której obdarowany umyślnie i ze złej woli wyrządził poważną krzywdę darczyńcy np. okradł go, dopuścił się wobec niego przemocy fizycznej, czy też ciężko znieważył. Za rażącą niewdzięczność uznawane jest również drastyczne zaniedbanie obowiązków rodzinnych np. nieuzasadnione odmówienie pomocy w chorobie czy niedostatku, czy też niewypełnienie obowiązku alimentacyjnego.
Dowiedz się więcej: Czym jest dług alimentacyjny?
Należy pamiętać, że cofnięcie darowizny wykonanej możliwe jest tylko w określonym terminie – w ciągu 1 roku od momentu, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności. Nie ma natomiast znaczenia, kiedy faktycznie była zawarta umowa darowizny.
W związku z tym na pytanie, czy można cofnąć darowiznę po 5 latach, odpowiedź brzmi: tak, ale tylko jeśli w ciągu ostatniego roku doszło do rażącej niewdzięczności. Jeśli darczyńca doznał od obdarowanego krzywdy np. 3 lata temu, nie ma podstaw do odwołania darowizny. Na tej samej zasadzie nawet po 20 latach można cofnąć darowiznę, gdy np. po dwóch dekadach od podarowania dzieciom mieszkania dzieci odmówią pomocy schorowanym rodzicom.
Co ważne, powyższe prawo do odwołania darowizny wykonanej traci moc, jeśli darczyńca przebaczył obdarowanemu rażącą niewdzięczność.
Cofnięcie darowizny niewykonanej
Odwołanie darowizny niewykonanej przez darczyńcę możliwe jest natomiast w sytuacji, gdy po zawarciu umowy jego sytuacja materialna ulegnie takiemu pogorszeniu, że wykonanie darowizny będzie skutkowało:
- uszczerbkiem dla własnego utrzymania darczyńcy,
- albo uszczerbkiem na ciążącym na darczyńcy ustawowym obowiązku alimentacyjnym.
Chodzi tu głównie o sytuacje, gdy po sporządzeniu umowy darowizny darczyńca zubożeje z przyczyn od niego niezależnych np. wskutek utraty pracy lub choroby. Takie zdarzenia dają darczyńcy podstawę do cofnięcia darowizny jeszcze niewykonanej, a więc gdy nie doszło jeszcze np. do przeniesienia własności darowanego mieszkania.
Kiedy można cofnąć darowiznę?
Podsumowując, istnieją w gruncie rzeczy dwie przesłanki, kiedy darczyńca ma możliwość cofnięcia darowizny:
- rażąca niewdzięczność obdarowanego – należy tu pamiętać, do ilu lat cofnięcie darowizny jest możliwe (do 1 roku od momentu, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności) i że dotyczy to darowizny wykonanej,
- pogorszenie się sytuacji materialnej darczyńcy – w tym przypadku można odwołać jedynie darowiznę niewykonaną.
Co ważne, możliwe jest także cofnięcie darowizny po śmierci darczyńcy. Mogą to zrobić jego spadkobiercy, jeśli darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania darowizny lub gdy obdarowany przyczynił się do jego zgonu.
Warto też wyjaśnić, jak wygląda cofnięcie darowizny po rozwodzie. Zdarza się bowiem, że np. teściowie, którzy podarowali córce i zięciowi mieszkanie z okazji ślubu, po wielu latach wskutek ich rozwodu chcą pozbawić zięcia prawa do takiej nieruchomości. Z formalnego punktu widzenia jeśli takie mieszkanie trafiło do majątku wspólnego małżonków, powinno być podzielone między nich w trakcie sprawy rozwodowej.
Teściowie mogą odwołać darowiznę wobec zięcia tylko wtedy, jeśli są ku temu przesłanki określone w przepisach, a więc np. w sytuacji gdy zięć dopuścił się wobec nich (a nie wobec ich córki czy wnuków) rażącej niewdzięczności.
A jak wygląda odwołanie darowizny między małżonkami, między którymi jest rozdzielność majątkowa? W takiej sytuacji dość często małżonkowie decydują się na darowizny między sobą np. gdy jedna osoba prowadzi firmę, to na drugą przepisywany jest dom, aby uchronić go przed komornikiem w razie niepowodzenia biznesu. W tym przypadku odwołanie darowizny również musi być uzasadnione np. rażącą niewdzięcznością i tutaj zdarza się, że można za nią uznać także niewierność współmałżonka.
Jak skutecznie odwołać darowiznę? Poradnik
Jak odwołać darowiznę w praktyce? Z formalnego punktu widzenia odwołanie darowizny sprowadza się przede wszystkim do złożenia pisemnego oświadczenia przez darczyńcę. W takim piśmie należy zamieścić następujące informacje:
- dane darczyńcy i obdarowanego,
- oświadczenie, że odwołuje się darowiznę (trzeba opisać przedmiot odwołanej darowizny oraz podać dane umowy, na podstawie której została ona dokonana),
- podstawa odwołania darowizny (należy wskazać konkretny powód np. rażącą niewdzięczność oraz opisać, na czym ona polegała oraz kiedy do niej doszło),
- wezwanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o zwrotnym przeniesieniu własności nieruchomości (należy też wskazać termin na wykonanie tej czynności).
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1963 r. (sygn. akt. III CO 51/63) odwołanie darowizny następuje z chwilą, gdy oświadczenie o odwołaniu doszło do obdarowanego w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią. W praktyce więc wystarczy pismo wysłać na adres obdarowanego listem poleconym.
W przypadku gdy obdarowany kwestionuje odwołanie darowizny i np. w przypadku nieruchomości nie chce zawrzeć umowy zwrotnego przeniesienia jej własności – darczyńca musi dochodzić swoich praw przed sądem. Wówczas powinien złożyć do sądu pozew o nakazanie złożenia oświadczenia woli.
Wzór takiego wniosku o cofnięcie darowizny można znaleźć w Internecie. Jeśli sąd uzna odwołanie darowizny za zasadne, wyda orzeczenie, które zastępuje oświadczenie woli obdarowanego, a więc może być podstawą do zwrotnego przeniesienia własności przedmiotu darowizny.
Nie przegap: Jak uchronić się przed długami współmałżonka?
Kiedy nie można cofnąć darowizny?
Jak wynika z wypowiedzi na niejednym internetowym forum, cofnięcie darowizny nie zawsze jest możliwe, nawet jeśli wydaje się, że zostały ku temu spełnione przesłanki przewidziane w przepisach. Jeśli sądy kwestionują zasadność odwołania darowizny, to zazwyczaj wynika to z następujących powodów:
- brak dowodów na rażącą niewdzięczność obdarowanego lub jej negatywnych skutków dla darczyńcy,
- fakt przebaczenia rażącej niewdzięczności obdarowanego przez darczyńcę,
- przedawnienie – cofnięcie darowizny po upływie 1 roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego skutkuje przedawnieniem roszczenia darczyńcy.
Sądowe cofnięcie darowizny nie będzie też możliwe, jeśli sąd uzna, że zgodnie z art. 902 kc „darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego”.
Czy cofnięcie darowizny wiąże się z kosztami?
Na koniec warto wyjaśnić, ile kosztuje cofnięcie darowizny. W przypadku gdy nie dotyczyła ona nieruchomości, kosztem będzie przede wszystkim ewentualna cena usługi prawnika, któremu zlecimy napisanie oświadczenia o odwołaniu darowizny (równie dobrze można je napisać samodzielnie).
Cofnięcie darowizny domu lub mieszkania dodatkowo będzie się wiązało z opłatą notarialną za sporządzenie aktu zwrotnego przeniesienia własności (zależy ona od wartości nieruchomości) oraz opłatą za zmianę wpisu w księdze wieczystej (200 zł).
Jeśli sprawy cofnięcia darowizny nie da się załatwić polubownie, opłata sądowa za odwołanie darowizny (a konkretnie złożenie pozwu o nakazanie złożenia oświadczenia woli) będzie również zależała od wartości przedmiotu sporu i może ona wynieść od 30 do nawet 200 tys. zł.
Jeśli natomiast chodzi o cofnięcie darowizny a podatek, to odwołanie darowizny nie wywołuje żadnych skutków podatkowych. Nie daje również podstaw do domagania się zwrotu zapłaconego już podatku od spadków i darowizn.
Dodatkowe źródła:
Kiedy można odwołać darowiznę?, www.infor.pl
Kiedy jest możliwe odwołanie darowizny?, www.adwokat-jaskow.pl
Kiedy nie można rozwiązać, odwołać czy cofnąć darowizny, www.kancelaria-prawo-rodzinne.com
