Krewni nie zawsze wywiązują się w sposób należyty z obowiązków wobec członków rodziny – zaniedbują osoby starsze i schorowane, nie utrzymują kontaktów czy nawet działają na ich szkodę. Często liczą jednak na korzystny zapis w testamencie – majątek, kosztowności czy nieruchomość, dzięki której nie będą musieli martwić się o kredyt hipoteczny. Na szczęście prawo zabezpiecza spadkodawców i umożliwia odsunięcie określonych osób od dziedziczenia.
Co oznacza wydziedziczenie w testamencie?
Sformułowanie to bywa często używane potocznie w kontekście usunięcia krewnych z testamentu. Wydziedziczenie – co to tak właściwie jest? Instytucja regulowana przez przepisy Kodeksu cywilnego rzeczywiście pozwala ograniczyć krąg osób, które otrzymają coś po śmierci spadkodawcy. Na czym dokładnie polega wydziedziczenie ze spadku i czym skutkuje wydziedziczenie?
Pamiętajmy o tym, że osoba spisująca testament może nie uwzględnić w nim wszystkich krewnych – jednak wtedy mają one prawo do tzw. zachowku. Wynosi on połowę tego, co należałoby się danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. W przypadku osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy zachowek wynosi aż 2/3 wartości udziału spadkowego.
Czy wydziedziczenie pozbawia prawa do spadku? Wydziedziczenie całkowite uniemożliwia otrzymanie zachowku, co oznacza, że spadkobiercy nie będzie przysługiwał żaden składnik majątku testatora.
Ważną kwestą jest darowizna a wydziedziczenie. Okazuje się, że dokonanie darowizny przez spadkodawcę nie chroni przed roszczeniem o zachowek. Darowizny wliczają się do majątku, od którego liczy się wartość zachowku. Powinni mieć to na uwadze wszyscy spadkodawcy, którzy chcą obniżyć wysokość swojego majątku, żeby zmniejszyć zachowek.
Na czym polega odrzucenie spadku. Kto i kiedy może z niego zrezygnować, skutki, koszty. Kliknij i sprawdź! >>
Kogo można wydziedziczyć?
Czy wydziedziczenie obejmuje zstępnych? Czy można wydziedziczyć dziecko? To jedne z najczęściej zadawanych pytań. Okazuje się, że według przepisów kodeksu cywilnego wydziedziczenie może obejmować małżonka i rodziców spadkodawcy, a także jego zstępnych, czyli dzieci, wnuków, prawnuków itd. Co więcej, osoba wydziedziczona musi być konkretnie określona w testamencie, tak, żeby była możliwa jej identyfikacja.
Niezależnie od tego, czy jest to wydziedziczenie syna i jego dzieci, córki czy rodziców (np. ojca), powinno mieć jednak konkretne przesłanki. Czy można kogoś wydziedziczyć bez powodu? Nie, ponieważ prawo chroni spadkobierców i umożliwia im dostęp do zachowku.
Kogo nie można wydziedziczyć?
Nie można wydziedziczyć osoby, której spadkodawca przebaczył. Wynika to wprost z przepisów kodeksu cywilnego, w którym czytamy, że spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeśli mu przebaczył. Osoba spisująca testament nie może też pozbawić zachowku osoby, z którą sama zerwała kontakt. Orzecznictwo sądów wyraźnie mówi o tym, że ten, kto zawinił zerwania więzów rodzinnych, nie może wydziedziczyć osób, z którymi się nie kontaktował.
Kliknij i przekonaj się jak otrzymać emeryturę po mężu! >>
Kiedy możliwe jest wydziedziczenie w testamencie? Warunki
Skuteczne wydziedziczenie w testamencie musi się opierać na warunkach wskazanych w kodeksie cywilnym. Nie można zatem pozbawić zachowku bez wyraźnych przyczyn, które określa art. 1008 kodeksu.
Wydziedziczenie – przesłanki:
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Jak widzimy, katalog przesłanek dopuszczających wydziedziczenie w KC może obejmować wiele sytuacji. Co najczęściej powoduje wydziedziczenie? Pozbawić zachowku można np. osobę uzależnioną od alkoholu czy uprawiającą nałogowo hazard – oczywiście jeśli spadkobierca w sposób zawiniony postępuje na szkodę testatora.
Wydziedziczyć można też osobę prowadzącą przestępczy tryb życia, ale także sprawcę zabójstwa czy pobicia (na szkodę spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób). Oprócz tego należy wymienić zaniedbywanie w chorobie, nieudzielanie pomocy, a nawet niemoralne prowadzenie się. Ważne, żeby przyczyna wydziedziczenia była prawdziwa.
Co oznacza unieważnienie umowy? Kiedy można stwierdzić nieważność umowy kredytowej? Kliknij! >>
Jak dokonać wydziedziczenia w testamencie?
Żeby testament z wydziedziczeniem był skuteczny, testator powinien spełnić poniższe warunki:
- dokładnie opisać osobę wydziedziczaną – podać imię i nazwisko, adres zamieszkania, można wymienić imiona rodziców. Ważne jest, żeby była możliwa jednoznaczna identyfikacja osoby, która nie będzie miała prawa do zachowku.
- wskazać przyczyny wydziedziczenia – należy dokładnie opisać, dlatego spadkobierca ma być pozbawiony zachowku. Warto podać konkretne zachowania krewnego, które skutkują wydziedziczeniem u notariusza, np. stosowanie przemocy wobec testatora, groźby karalne, brak pomocy w chorobie itd.
- stwierdzenie, że testator nie jest w stanie wybaczyć krewnemu.
Testament należy opatrzyć własnoręcznym podpisem.
Przykładowy testament z wydziedziczeniem: wzór
Ja, niżej podpisana Anna Nowak, ur. 23.02.1965 roku w Olsztynie, oświadczam, że powołuję do spadku w częściach równych:
- mojego syna Antoniego Nowaka, ur. 1.07.1986 roku w Warszawie, zam. ul. Wesoła 189 w Krakowie oraz
- moją córkę Zofię Kamińską, ur. 15.02.1989 roku w Warszawie, zam. ul. Polna 154/H w Poznaniu.
Jednocześnie oświadczam, że pozbawiam prawa do zachowku (wydziedziczam) mojego najstarszego syna Witolda Nowaka, ur. 12.12.1984 roku w Warszawie, zam. ul. Jastrzębia 68/B w Katowicach.
Przyczyną wydziedziczenia jest dopuszczenie się przez syna rażącej obrazy czci oraz uporczywego niedopełniania obowiązków rodzinnych wobec mnie. Syn wielokrotnie publicznie mnie znieważał i oczerniał – czynił to w obecności sąsiadów i znajomych. 7 lat temu wyjechał z Polski do Wielkiej Brytanii i od tamtej pory nie kontaktował się ze mną, nawet na wieść o mojej chorobie (udar mózgu) i niepełnosprawności (od czasu hospitalizacji poruszam się na wózku inwalidzkim). Po pobycie w szpitalu opiekowali się mną córka Zofia i syn Antoni, natomiast Witold, który za granicą prowadzi własną firmę budowlaną, nie interesował się moim stanem zdrowia, chociaż listownie poinformowałam go o chorobie.
Nie jestem w stanie wybaczyć synowi jego zachowania. W związku z tym w pełni świadomie pozbawiam go prawa do zachowku.
Ile kosztuje wydziedziczenie w testamencie?
Testament najlepiej spisać u notariusza – wtedy można mieć pewność, że jest sporządzony w odpowiedniej formie i trudniej będzie go podważyć. Standardowo koszt sporządzenia dokumentu rozporządzającego majątkiem na wypadek śmierci wynosi 50 zł. A ile kosztuje wydziedziczenie u notariusza? Testament uwzględniający pozbawienie uprawnionego prawa do zachowku to koszt 150 zł.
Wydziedziczenie a zachowek
Czy testament zwalnia od zachowku? Niestety nie – samo określenie spadkobierców w dokumencie nie spowoduje, że pominięte osoby stracą prawo do zachowku. Konieczne jest spełnienie przesłanek i zawarcie wydziedziczenia w testamencie. Jak wspomnieliśmy, wydziedziczenie bez prawa do zachowku jest możliwe jedynie w określonych przypadkach.
Kto w takiej sytuacji ma prawo do zachowku? Okazuje się, że wydziedziczona osoba jest traktowana tak, jakby w ogóle nie dożyła otwarcia spadku. Ważna kwestia to wydziedziczenie a zachowek dla np. wnuka, czyli zstępnego osoby wydziedziczonej.
Czy można pozbawić dziecko wydziedziczonego zachowku? Okazuje się, że zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, choćby przeżył on spadkodawcę. Nie tracą oni zatem prawa do udziału spadkowego i dziedziczą to, co przypadałoby wydziedziczonemu.
Czy możliwe jest umorzenie kredytu po śmierci kredytobiorcy? Kliknij i sprawdź! >>
Wydziedziczenie a przebaczenie – o czym należy pamiętać?
Wydziedziczenie dziecka za życia może spowodować, że zstępny zechce naprawić krzywdy wyrządzone spadkodawcy. Jak wspomnieliśmy wcześniej, jeśli testator mu przebaczy, to wydziedziczenie będzie nieważne. Zgodnie z KC nie można bowiem wydziedziczyć osoby, której spadkodawca przebaczy. Co ciekawe, nie musi on przy tym mieć świadomości, że przebaczenie wyklucza wydziedziczenie. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego przebaczenie przez spadkodawcę może nastąpić nawet po wydziedziczeniu go w testamencie. Nie wymaga jednocześnie zachowania formy testamentowej.
Czy można podważyć wydziedziczenie?
Wydziedziczenie w testamencie notarialnym będzie trudne do podważenia, ale jest to możliwe. Spadkobierca może bowiem udowodnić, że testator przed śmiercią mu przebaczył, np. w obecności świadków. Nieskuteczne wydziedziczenie będzie też miało miejsce, gdy testator powoła się na inne niż w kodeksie cywilnym przesłanki lub poda w testamencie nieprawdziwe informacje co do postawy uprawnionego do zachowku.
Jak podważyć wydziedziczenie?
Wydziedziczenie można podważyć również wtedy, gdy udowodni się, że zerwanie kontaktów nastąpiło z winy testatora lub gdy testament został sporządzony pod wpływem błędu albo groźby. Oczywiście takie sprawy sądowe mogą się ciągnąć latami – sąd będzie przeprowadzał dowody z zeznań świadków i dokładnie badał wszystkie okoliczności. Jeśli jednak jesteśmy pewni, że zachowek nam się należy, warto dochodzić swoich roszczeń.
Dodatkowe źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wydziedziczenie
