Obecnie istnieje mnóstwo sposobów na zabezpieczenie spłaty kredytów czy pożyczek. Do najbardziej znanych zalicza się hipotekę, poręczenie, gwarancję bankową oraz ubezpieczenie. Warto jednak wiedzieć o tym, że istnieją także inne formy zabezpieczenia. Jakie? Mowa tutaj o specjalnych dokumentach, które potwierdzają powstanie konkretnego zobowiązania, czyli o wekslach.
Zadłużenia Polaków. Czy Polacy chętnie korzystają z weksli?
Polacy to jeden z narodów, który zadłuża się wręcz na potęgę. Mimo tego, iż nasze zarobki z roku na rok statystycznie są coraz większe, to jednocześnie lawinowo rośnie także liczba osób sięgających po wszelkiego rodzaju kredyty czy szybkie pożyczki. Pieniądze są nam potrzebne nie tylko na przyjemności, ale również na sfinansowanie wydatków leczenia, remontu mieszkania czy zakup nowego samochodu.
Niestety, podjęcie jednej nieprzemyślanej decyzji może mieć bardzo tragiczne skutki. Szczególnie, gdy podpiszemy jakiś dokument, którego treści nie do końca rozumiemy. Stanowczo zachęcamy do tego, aby przed podpisaniem weksla in blanco dowiedzieć się więcej na temat istoty tego rodzaju dokumentów. Należy mieć świadomość tego, jakie ryzyko wiąże się z zaciągnięciem tego rodzaju zadłużenia. Czym są weksle i w jakich przypadkach można je stosować? Na wszystkie te pytania odpowiadamy poniżej.
Weksel - definicja pojęcia
Weksel oznacza określony rodzaj papieru wartościowego. O formach weksli bardzo dokładnie mówi ustawa Prawo wekslowe. Cechą charakterystyczną weksli jest fakt, iż znajdują się na nich podpisy, które są podstawą oraz przyczyną dla pojawienia się zobowiązania wekslowego. Zobowiązanie wekslowe ciąży na osobie wymienionej w wekslu, która się na nim podpisała. Musi ona zapłacić określoną sumę pieniędzy innej osobie wymienionej w wekslu w odpowiednim czasie.
Wyróżnikiem weksla jest zobowiązanie do zapłaty określonej kwoty pieniędzy dla drugiej osoby. Złożenie podpisów na wekslu jest uważane za jedyną podstawę dla zobowiązania wekslowego. Z tego powodu weksle określa się jako zobowiązanie bezwarunkowe.
Strony porozumienia wekslowego można określić jako binarne. Jedna ze stron to wystawca weksla, czyli trasant, zaś druga to adresat, czyli remitent. W praktyce trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że podział jest w tym zakresie nieco bardziej rozbudowany. Czasem dzieje się tak, że płatnik sumy wekslowej to nie jest wystawca tego papieru wartościowego, tylko osoba trzecia. Zadaniem osoby trzeciej jest realizacja konkretnego zobowiązania, które jej zlecono. Dokładnie tak samo jest z podmiotem, który oczekuje na zapłatę środków. Niekiedy jest tak, że remitent decyduje się na przeniesienie praw wypłacenia sumy wekslowej innemu wierzycielowi. Dochodzi do tego za pośrednictwem wekslowej cesji określanej jako indos.
Nazwa “weksel” pochodzi z języka niemieckiego, a dokładniej od słowa “der Wechsel”. Oznacza ono “wymianę. Podstawowe znaczenie tego słowa bardzo dobrze określa to, czym weksel jest dzisiaj. Jest to dokument, który mówi o określonym uprawnieniu na daną kwotę pieniędzy.
Z czego musi składać się weksel?
Wspomniana powyżej polska ustawa Prawo wekslowe bardzo dokładnie określa, z jakich elementów muszą składać się wszystkie weksle. Zachowanie wszystkich tych elementów na wekslu jest niezbędne - w przeciwnym razie każda ze stron mogłaby wysunąć podejrzenia co do prawdziwości i legalności weksla.
Weksel zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem musi zawierać następujące informacje:
-
wskazanie, iż dany papier wartościowy jest wekslem (w widocznym miejscu musi znaleźć się nazwa “weksel”),
-
określenie miejsca i czasu, w którym doszło do sporządzenia weksla,
-
suma wekslowa - jest to polecenie bezwarunkowego uiszczenia określonej kwoty pieniędzy,
-
imię i nazwisko obu stron transakcji (osobą zobowiązaną do zapłacenia konkretnej sumy może być wystawca weksla, trasant bądź osoba trzecia, czyli trasat, z kolei osobą, na której rzecz ma być zrealizowana wypłata środków, jest remitent, tzw. odbiorca sumy wekslowej),
-
dokładne wskazanie terminu płatności sumy wekslowej (istnieją także weksle bez określonego terminu płatności - wówczas taki weksel należy opłacić po jego okazaniu),
-
dokładne wskazanie sposobu uiszczenia opłaty (w sytuacji, gdy na wekslu nie jest wskazane miejsce ani sposób uiszczenia opłaty wekslowej, wtedy weksel musi zostać spłacony w tym samym miejscu, w którym doszło do jego podpisania),
-
podpis trasanta, czyli wystawcy weksla.
Podstawowe rodzaje weksli
Weksel określa się zobowiązaniem bezwarunkowym. W ustawie Prawo wekslowe jest mowa o dwóch podstawowych rodzajach weksli. Są one następujące:
-
Weksel własny. Zamiennie określa się go jako weksel prosty, weksel suchy lub weksel sola. Ten rodzaj weksla charakteryzuje się tym, iż wystawca weksla zobowiązuje się do uiszczenia określonej sumy pieniędzy remitentowi, czyli tej osobie, która została wymieniona w danym wekslu. W ustawie Prawo wekslowe znajdziemy bardzo dokładne wytyczne na temat tego, jaką formę powinien mieć weksel własny. Trzeba koniecznie zawrzeć tam dane osobowe obu stron umowy, miejsce sporządzenia umowy oraz kwotę weksla. Niezbędne jest także zamieszczenie podpisu przez wystawcę.
-
Weksel trasowany. Zamiennie określa się go jako weksel trata, weksel ciągniony oraz weksel przekazany. Taki weksel polega na tym, iż jest to polecenie wydane przez wystawcę osobie trzeciej, czyli trasatowi. Trasat ma za zadanie wypłacić określoną sumę weksla osobie, którą wskazano w wekslu, czyli remitentowi w odpowiednim czasie określonym na wekslu. W przypadku tego rodzaju weksli Prawo wekslowe także dokładnie precyzuje, co musi się znaleźć w dokumencie. Koniecznie muszą być tam omówione dane osobowe trzech stron umowy, czyli wystawcy weksla (trasanta), osoby, która jest zobowiązana do zapłacenia sumy wyszczególnionej w wekslu (trasata) oraz remitenta, który musi uzyskać daną kwotę. Podstawowa różnica pomiędzy wekslem prostym a wekslem trasowanym polega na tym, że weksel trasowany zyskuje status pełnowartościowego papieru wartościowego w obrocie wraz z jego przyjęciem, czyli zrealizowaniem akceptu weksla za pomocą złożenia na nim podpisu przez trasata przyjmującego na siebie zobowiązanie, które bardzo dokładnie omówiono w treści danego weksla.
Do najpopularniejszych rodzajów weksli zalicza się także weksle rekta, weksle piwniczne, weksle depozytowe, weksle trata komisowe, weksle kaucyjne, weksle gwarancyjne oraz weksle in blanco. W niniejszym artykule zajmiemy się szczegółową analizą tych ostatnich.
Weksel in blanco - co to takiego?
Weksel in blanco oznacza weksel, który w czasie wystawienia nie był w całości uzupełniony. “In blanco” to sformułowanie pochodzące z języka włoskiego, które oznacza w dosłownym tłumaczeniu “w kolorze białym”. Ten zwrot odnosi się do białych, pustych i nie uzupełnionych pól w wekslu.
Co to oznacza w praktyce? Oznacza to, że weksle in blanco w chwili ich sporządzania są niewypełnione w ogóle bądź nie posiadają tych cech, które posiadają zwykłe, klasyczne weksle. Powyżej opisaliśmy, co zawiera konkretnie klasyczny weksel. W przypadku weksla in blanco obecność wszystkich tych informacji nie jest wymagana.
Jak wyglądają weksle in blanco? W zdecydowanej większości przypadków zawierają one puste miejsce w rubryce dotyczącej sumy wekslowej. W takiej formie z wekslami in blanco można spotykać się przede wszystkim w przypadku pożyczek i kredytów. Weksel in blanco jest wówczas formą zabezpieczenia na wypadek gdyby klient nie spłacił swoich należności wobec pożyczkodawcy w odpowiednim terminie określonym w umowie.
Jeżeli pożyczkobiorca nie spłaci swoich długów wobec pożyczkodawcy, wtedy ten drugi ma prawo do tego, aby w wekslu in blanco wpisać odpowiednią kwotę zadłużenia wraz z ustawowo naliczonymi odsetkami. Wystawienie weksla in blanco jest bardzo skutecznym i prostym sposobem na odzyskanie należności od nierzetelnego kontrahenta lub pożyczkobiorcy.
Czy banki często stosują weksle in blanco?
Obecnie na świecie panuje kryzys gospodarczy wywołany pandemią koronawirusa. Przez szalejącą pandemię sporo osób utraciło swoje miejsca pracy, przez co ich zdolność kredytowa znacząco spadła. Banki w obliczu tak trudnej sytuacji ekonomicznej zdecydowały się na znaczne podwyższenie swoich wymagań wobec potencjalnych kredytobiorców. Aby uzyskać kredyt hipoteczny, trzeba spełnić znacznie więcej wymogów niż jeszcze kilkanaście lat temu. Hipoteka to nie jedyne zabezpieczenie wykorzystywane przez polskie instytucje bankowe. Coraz częściej banki stosują właśnie weksle in blanco. Dzięki nim mogą później efektywniej dochodzić swoich należności, gdyby kredytobiorca nie wywiązał się z warunków umowy. Taka forma zabezpieczenia stosowana jest przede wszystkim przy kredytach opiewających na wysokie kwoty, czyli w szczególności przy kredytach hipotecznych.
W przypadku kredytu hipotecznego weksel in blanco pełni rolę zabezpieczenia dodatkowego. Podstawową formą zabezpieczenia w dalszym ciągu pozostaje hipoteka na nieruchomości. Weksel in blanco to charakterystyczny rodzaj papieru wartościowego, w którym wystawca w sposób bezwarunkowy zobowiązuje się do tego, aby uiścić określoną sumę remitentowi (w tym przypadku bankowi) w określonym miejscu i czasie. Wszystkie te elementy koniecznie muszą być w wekslu zawarte. Oczywiście, weksel in blanco wszystkich tych informacji z wiadomych względów nie zawiera, dlatego określa się go mianem weksla niezupełnego.
W przypadku zabezpieczenia kredytu na wekslu znajduje się z reguły informacja o tym, że jest to przyrzeczenie zapłaty. Oprócz tego, na wekslu jest także podpis jego wystawcy. Takie informacje jak suma wekslowa, termin zapłaty są zamieszczane w wekslu przez bank dopiero wtedy, gdy dłużnik będzie uchylał się od terminowej spłaty rat swojego kredytu hipotecznego. Jeżeli osoba zaciągająca kredyt hipoteczny spłaci go samodzielnie w odpowiednim czasie, bank weksel in blanco zniszczy.
Wszystkie wytyczne na temat tego, w jakich sytuacjach bank ma prawo do uzupełnienia treści w wekslu in blanco, czyli wykorzystania go w celu dochodzenia swoich należności, muszą być zawarte w oddzielnym dokumencie. Mowa tutaj o tzw. deklaracji wekslowej.
Jaką funkcję pełni weksel in blanco przy kredycie hipotecznym?
Weksel in blanco w przypadku kredytu hipotecznego jest dodatkową formą zabezpieczenia. Jest to tzw. zabezpieczenie uzupełniające na wypadek, gdyby dany klient zaprzestał terminowo spłacać swoje zobowiązanie finansowe. Zdecydowanie najważniejszym zabezpieczeniem kredytu hipotecznego i tak pozostaje wpis do hipoteki danej nieruchomości. W chwili obecnej weksle stosują już tylko wybrane instytucje bankowe, ponieważ zabezpieczenie hipoteczne w zupełności zabezpiecza interesy kredytodawcy. Oprócz hipoteki często stosowaną formą zabezpieczenia jest także ubezpieczenie kredytu. Polega ono na tym, że w przypadku gdy kredytobiorca nie będzie w stanie spłacać swojego zobowiązania we właściwym terminie, pozostałą należną wobec banku kwotę uiści w jego imieniu dane towarzystwo ubezpieczeniowe.
Elementem wyróżniającym weksel in blanco jest fakt, iż zabezpiecza on bank na wypadek, gdyby klient zaprzestał spłacać raty w odpowiednim terminie określonym w umowie. W deklaracji wekslowej bank zawiera wszystkie niezbędne informacje na temat tego, kiedy może wpisać kwotę należności w wekslu in blanco. W zdecydowanej większości przypadków banki decydują się na zastosowanie weksla in blanco dopiero wtedy, gdy opóźnienie w spłacie trwa już od minimum dwóch lub trzech rat.
Gdy weksel in blanco zostanie wypełniony odpowiednią kwotą zadłużenia wraz z należnymi odsetkami, bank zwraca się do dłużnika z żądaniem, aby go wykupił. W sytuacji, gdy kredytobiorca nie zdecyduje się na uregulowanie swojego długu w odpowiednim czasie, wówczas bank jest uprawniony do tego, aby zwrócić się do sądu o wydanie sądowego nakazu zapłaty. Istnieje także inna możliwość. Mianowicie: bank może też od razu poprosić o bankowy tytuł egzekucyjny, z którym zwróci się do komornika o wszczęcie egzekucji komorniczej z rachunku bankowego należącego do dłużnika.
Deklaracja wekslowa - co to za dokument?
Do każdego weksla in blanco obowiązkowo należy sporządzić osobno także inny dokument, a mianowicie deklarację wekslową. W deklaracji wekslowej muszą znaleźć się informacje na temat tego, w jakich okolicznościach oraz na jakiej podstawie może dojść do uzupełnienia treści weksla.
Deklaracja wekslowa to nieodłączny element każdego weksla in blanco, który pełni bardzo ważną rolę. Jest to uwarunkowane tym, iż we właściwy sposób zabezpiecza on interesy obu stron umowy, a przede wszystkim dłużnika. Osoby zaciągające kredyty hipoteczne mają wówczas gwarancję, że wierzyciel nie użyje weksla in blanco w sposób nieuczciwy. Gdyby wierzyciele mieli pełną swobodę w zakresie egzekwowania weksli in blanco, mogłoby wtedy dochodzić do sytuacji, w których dłużnik mimo spłacenia całego kredytu hipotecznego byłby zobowiązany do uiszczenia dowolnej, dodatkowej kwoty wierzycielowi, ponieważ wpisałby on na wekslu in blanco jakąkolwiek, wybraną przez siebie kwotę. Obowiązek podpisania deklaracji wekslowej w skuteczny sposób uniemożliwia podejmowanie takich nagannych praktyk niezgodnych z prawem.
Kto wystawia weksle in blanco?
Zdecydowanie najczęściej weksle in blanco są wystawiane przez banki lub wyspecjalizowane instytucje pożyczkowe. Pełni on wówczas formę dodatkowego zabezpieczenia kredytu udzielonego przez daną instytucję danemu klientowi. Do wystawienia weksla dochodzi zazwyczaj wraz z podpisaniem umowy kredytowej. Podmiotem wystawiającym weksel jest kredytobiorca. Wystawca weksla musi się na nim czytelnie podpisać. Należy mieć świadomość tego, iż złożenie podpisu na wekslu jest czynnością nieodwracalną. Dla wierzyciela podpis na wekslu jest bardzo dobrą sytuacją, ponieważ dzięki wekslowi może on w znacznie skuteczniejszy sposób egzekwować potencjalne zadłużenia od pożyczkobiorcy.
Kiedy najczęściej są proponowane kredyty z dodatkowym zabezpieczeniem w postaci weksla in blanco? Z taką formą wymaganego zabezpieczenia muszą liczyć się w szczególności osoby z niską zdolnością kredytową lub negatywną historią kredytową. Udzielanie zobowiązań finansowych takim osobom wiąże się dla banku z dość sporym ryzykiem.
Statystyki pokazują, że mimo wszystko weksle in blanco nie są często stosowanym zabezpieczeniem przez banki. Okazuje się jednak, że konieczność sporządzenia weksla in blanco może pojawić się nie tylko w przypadku kredytu hipotecznego, ale również przy kredycie gotówkowym opiewającym na bardzo wysoką kwotę.
Kiedy weksel in blanco będzie nieważny?
Weksel in blanco jest nieważny wtedy, gdy brakuje na nim jednej z najważniejszych informacji bądź ich konkretne ustalenie jest niemożliwe. Oczywiście, z racji swojej charakterystyki w wekslu in blanco nie znajdziemy kwoty zadłużenia, jednak wszystkie inne informacje muszą się tam bezwzględnie znaleźć. Mowa tutaj o danych wystawcy weksla, miejscu wystawienia oraz o czytelnym napisie, iż dany dokument jest wekslem. W wekslu in blanco nie może również zabraknąć podpisu wystawcy. W przypadku, gdy brakuje choć jednego z tych elementów, weksel in blanco może zostać uznany za nieważny.
Weksel jest nieważny, gdy brakuje w nim któregokolwiek z powyższych elementów lub gdy nie da się jednoznacznie ich ustalić. Warto też pamiętać, że weksel musi być sporządzony na piśmie – kiedyś służyły do tego specjalne blankiety, dzisiaj można treść weksla napisać nawet odręcznie. Jeżeli wystawcą weksla jest osoba fizyczna, musi go podpisać własnoręcznie
Weksel a czek
Zarówno czek jak i weksel to papiery wartościowe, które zawierają informacje o określonych zobowiązaniach finansowych. Każdy z tych dokumentów musi być sporządzony w takiej formie, która odpowiada aktualnie obowiązującym regulacjom prawnym.
Jak wygląda to w przypadku czeków? Procedura wystawiania czeków nie jest skomplikowana, ponieważ wszystkie polskie instytucje bankowe wystawiają specjalne książeczki czekowe, dzięki którym wystawienie czeku jest naprawdę banalnie proste i w pełni bezproblemowe. Podstawowa różnica między wekslem a czekiem polega na tym, że po ten pierwszy sięgamy, gdy nie mamy pieniędzy, zaś czekiem wtedy, gdy dysponujemy określonymi środkami finansowymi.
Ryzyko wystawiania weksli in blanco - czy jest się czego obawiać?
Sporo osób ma pewne obawy przed zdecydowaniem się na wystawienie weksla in blanco. Czy słusznie? Ryzyko ponosimy przy każdej operacji finansowej. Nie inaczej jest w przypadku weksli in blanco. Osoba wystawiająca weksel ponosi ryzyko polegające na tym, że remitent uzupełni weksel in blanco w taki sposób, który będzie całkowicie niezgodny z treścią podpisanej umowy oraz deklaracji. Co gorsze, posiadacz weksla może go nawet sprzedać osobie trzeciej. Jeżeli weksel in blanco trafi w ręce osoby, której podstawowym celem jest zarobienie jak największej liczby pieniędzy, konsekwencje tego mogą być bardzo negatywne. Wielu dłużników z powodu przekazania weksla in blanco przez pierwotnego remitenta gdzieś dalej ma ogromne problemy.
Oczywiście, w sytuacji gdy weksel in blanco zostanie uzupełniony w niewłaściwy sposób nieodpowiadający zapisom umowy, jego wystawcy przysługuje prawo do jego podważenia oraz skontaktowania się z policją lub prokuraturą. Tak czy inaczej, dochodzenie swoich praw może zająć sporo czasu.
Dodatkowo, ustawa nie gwarantuje wystawcom weksli pełnego bezpieczeństwa. Jedyny zapis w ustawie Prawo wekslowe (dokładnie artykuł 10 ustawy) odnośnie interesów wystawców brzmi:
“Jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartem porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.”
O czym należy pamiętać wystawiając weksel in blanco?
Jeżeli już podejmujemy decyzję o tym, aby wystawić weksel in blanco, powinniśmy pamiętać o kilku niezwykle istotnych kwestiach. Podstawowa rzecz: na wekslu in blanco koniecznie musi zostać zawarta informacja o tym, że do weksla in blanco jest dołączona także deklaracja wekslowa. Dlaczego jest to tak ważne? Jest to niezbędne, aby było jasne, iż deklaracja wekslowa jest nieodłącznym elementem weksla in blanco i to ona zawiera wyszczególnienie wszystkich okoliczności, w których możliwe jest zastosowanie tego papieru wartościowego oraz wypełnienie jego treścią. Osoba realizująca weksel musi także wiedzieć o tym, że do weksla in blanco jest dołączona deklaracja, dlatego zawarcie informacji o deklaracji w treści weksla jest tak istotne.
Jeśli osoba posiadająca weksel in blanco spostrzeże, że jest do niego dołączona deklaracja wekslowa oraz nie zweryfikuje treści tego dokumentu, będzie to oznaczało, iż postąpiła w sposób niezgodny z prawem i naganny. Jest to uważane za rażące niedbalstwo. Zgodnie z ustawą Prawo wekslowe, wystawca weksla, który zostanie niesprawiedliwie, nieuczciwie potraktowany, ma prawo do tego, aby złożyć skargę.
Trzeba zatem mieć świadomość tego, iż na wekslu in blanco jak najbardziej możliwe jest zamieszczenie adnotacji o tym, że jego nieodłącznym elementem jest deklaracja wekslowa. Najlepiej, gdy na wekslu jest wspomniany dokładny numer deklaracji wekslowej i gdy deklaracja wekslowa również ten numer posiada. Wtedy podważenie wiarygodności obu tych dokumentów będzie całkowicie niemożliwe.
Czy weksel in blanco może w całości zastąpić hipotekę w kredycie bankowym?
Sporo osób zastanawia się nad tym, czy weksel in blanco może w stu procentach zastąpić zabezpieczenie, jakim jest hipoteka na nieruchomości w kredycie hipotecznym. Okazuje się, że tak. Weksel in blanco może być stuprocentowym lub częściowym zabezpieczeniem danego zobowiązania finansowego. W sytuacji, gdy weksel in blanco jest jedyną formą zabezpieczenia danego kredytu, wtedy instytucje bankowe wpisują jako sumę wekslową całą kwotę kapitału z kredytu razem z odsetkami obliczonymi na dzień, w którym cała kwota powinna być spłacona przez kredytobiorcę.
Z kolei w przypadku, gdy weksel in blanco jest tylko dodatkową formą zabezpieczenia kredytu hipotecznego, kwota w wekslu tego typu może być wpisana dopiero wtedy, gdy kredytobiorca będzie spóźniał się z uiszczeniem poszczególnych rat kredytu. Weksel in blanco daje bankowi możliwość bardzo szybkiego odzyskania wszystkich należności finansowych. Procedura odzyskiwania środków przebiega znacznie szybciej niż w przypadku hipoteki, jednak cieszy się zdecydowanie mniejszą popularnością ze względu na obawy po stronie kredytobiorców.
